Қасиетті Құран Кәрімдегі «Ағраф» сүресінің 201-ші аятында тақуа адамның қандай болатындығы, шайтанның кім екендігі және мүмін кісінің жалпылама сипаты мәйек түрінде қамтылған. Қазіргі таңда өкінішке орай, тақуалық сөзінің мағынасын өте тарылтып, кейбір сыртқы пішіндерге әкеліп тіреп қойып жатқан жай-күйіміз бар. Мәселен, намазын оқып, оразасын ұстап жүрген адамдардың кейбірі «Фиқһ» саласына қатысты мәселелерді қамтыған бәз бір кітаптарды оқып алып, немесе әлдебір ұстаздардың дәрістеріне тиіп-қашып қатысып жүріп тыңдап алған бір-екі мәселені алып атойлап: «Намазда аяғыңның арасы пәлен болсын...», «Намазда қолың түгілен болсын...», «Саусағың жыбыласын...», «Ерінің күбірлесін...» деген сықылды сыртқы пішіндерге негізделген мәселелерді өзара көкпар етіп тартысып, сол көкпар кезінде кімнің сөзі өтімді болып, асығы алшысынан түссе, осы мәселелерге қатысты ел естімеген бір-екі араб ғалымдарының кітаптарының атын атап, түсін түстеп бере қалса: «Пәлі, тақуа дегенің міне мына кісі ғой» деп ауыздарын ашып, көздерін жұма қалады. Қайтейік, пенде ғой, өзінің көргенімен, ұстаздарының сезімсіз ақтарған, мардымсыз мағлұматтарынан қалыптасқан түсінік болғасын, оны жеңіп шығу мүмкін емес. Оны жеңіп шығу мақсатымыз да, міндетіміз де емес. Тек қана сыртынан мұндай бір жақтылығына ішің ашып, жаның күйеді. Алайда, тақуалық сөзінің сыртқы пішінмен ғана өлшем табуы кеше немесе бүгін ғана пайда бола қалған нәрсе емес екендігін Шәкәрім қажының:

«Сыртыңды сыланасың өң беріп,

Ішіңнің түзетпейсің қатасын,

Айламен алдағанда жөн көріп,

Адамды аң орнына атасың»,- дегенінен байқауға болады. Тақуалық сипатын ең сорақы түрде түсініп жүрген адамдар сақал қойған адамды көре қалса «Ойпырмай, тақуа адам екен» деп, шапан-дамбал киіп, мәсі галош сүйреткен жандарды көргенде «Шіркін-ай, осылардың тақуалығындай тақуалық қолдан келер ме?!» деген арман мен өкініш алауы іштерін тіліп өтіп, мұндай сырт көріністен құр алақан пенделердің төменшіктеп қалуы да осындай түсініктің қоғамда кең етек алып кеткендігін байқатады. Ал, негізінде тақуалық жоғарыда баяндап кеткеніміздей, құлдың Раббысына деген құрметі мен оның хикметтерін сезінуге бағытталған сезімнің аты. Мұндай сезімге қол жеткізген адамды тақуа адам деуге болады. Алайда, адамдардың ішкі жан-дүниесін Хақ Тағаладан басқа ешкімнің біліп болмайтындығын ескерсек, әркімге бір шүйлігіп «Иттаққуллаһ» яғни, «Тақуа бол!» деп айтуға қақымыздың жоқ екенін де ескергендігіміз жөн. Алайда, тақуалықты сырт көрініспен өлшейтін адамдар өз «тақуалықтарымен» шектеліп қана қоймай, айналасындағы Құдайдың құлдарына алакөзденіп, дамбалсыздарға мүсіркей қарап, шапансыздарға шаптыға кеткісі келіп, балағы тобыққа түсіп, иегінде ырымға түгі болмаса өз ойынша тозақтың түбіне тоғытып қоятындары да астамшылық жасап жүргендерін түсінгендері абзал. Өзгелердің қателігін көрсе де көрмеген бола кешіріп, түзелер деп үміт ете отырып үйрей мен үміттің ортасында күн кешу тақуалыққа қадам басқан жанның бейнесі. Себебі, тақуа кісінің де күнә жасауы әбден мүмкін. Біз айтып отырған тақуалық Алла Тағаланың Өзі көрсеткен сипаттағы кісі. Алла Тағала аятта былай дейді: «Тақуа жандарға шайтаннан қандай да бір азғыру, әзәзіл ой келе қалса, (демек, тақуа жанға да шайтан жақындап, мазасын алып, тышын қашырады) бірден өз-өзіне келіп, Алланы еске алады». Бойын әлдебір құрсау қармап алғандай, ойын опасыз ойлар жаулап алғандай, миына маза бермей тұрған мұндай ойлардың малғұн шайтаннан екендігін дереу сезе қояды. Сәт сайын миыңды жегідей жеп, бірде жақсы, бірде жаман, бірде көл, бірде шөл қылып жатқан ойлардың шайтаннан екендігін қалайша біле қояды? Мұндай қабілетке тақуа жандар қалай қол жеткізді? Бұл сұрақтың жауабын «Әнфәл» сүреснің 29-шы аяты былай деп баяндайды: «Уа, иман еткендер! Егер Алланың алдындағы жауапкершіліктеріңді тиісінше сезінсеңдер, Алла сендерге ақ пен қараны, дұрыс пен бұрысты ажырататын ерекше қабілет береді...». Міне, кез-келген мұсылман баласы Алла Тағаланың көріп тұрғанын сезінетіндей тақуалыққа ие болса, оның бойында дұрыс пен бұрысты ажырата алатын ерекше қабілет пайда болады. Бұл қабілеті бойында бар тақуа жандарға шайтан малғұнның шабуылы жасалып, ойлары опат болуыдың аз-ақ алдында қалған кездерінде дереу Алла Тағаланы, ақиқатты еске алады да «...көкірек көздері бірден ашылып (ақиқатты анық көре алатын көреген жан болып шыға келеді)». Олай болса, тақуа жандар Фурқанға, яғни, ақ пен қараны, ақиқат пен жалғанды айыра білетін қабілетке ие адамдар.  Солай бола тұра, тақуа жандарды қате-кемшіліктен ада адамдар деп санауымызға болмайды. Себебі, әрбір ерік-қалауы бар әрбір мақұлықтың қателесуі, бойында кемшіліктің болуы табиғи құбылыс. Кемшіліксіз, қателеспейтін тек қана Жаратушы Хақ Тағала ғана. Періштелердің ерік-қалаулары болмағандықтан олар қателік жасамайды. Сондықтан, тақуа жандардың да қате-күнә жасайтындықтары, сүрініп кетіп, қайта тұрып жатулары біздер үшін таңғалышты жағдай болмауы керек. Алла Тағала «Әли Имран» сүреснің мына аяттарында тақуа жанның қандай болатынын ап-айқын баяндап берген: «Раббыларыңның жарылқауына һәм шынайы тақуалар үшін әзірленген кеңдігі жеті қат аспан мен жердей болған жұмаққа асыға ұмтылыңдар»,- деп тақуалардың ақыретте баратын жерлері мен оларға әзірленген мерейлі мекендерінен хабар бере отырып, асылында не нәрсеге қызығуымыз керек екендігіне, не нәрсеге ұмтылыс жасау керек екендігімізге жол көрсетеді. Содан кейінгі аят тақуа жандардың мақтаулы сипаттарын тізбектеп береді де, одан кейінгі жолдарында тақуа адамның сүрініп кететін тұстары мен жаза басып қоюы ықтимал жақтарын баяндайды.

«Әли Имран» сүресінің الَّذِينَ деп басталатын келесі аяттарын оқымай жатып, тақуалардың кімдер екендігін тану мүмкін емес. Ендеше, الَّذِينَ деп басталған аятқа көз салып, тақуалардың кімдер екендігін анықтап алайық: «Олар кеңшілікте де, таршылықта да Алла жолында садақа беретіндер...» Бұл аятта айтылған тақуа жандардың бірінші сипаттары. Біздер садақа беруді, біреуге жәрдемдесіп, материялдық тұрғыдан көмек көрсетуді тек қана қалтамыз қалың қалың кезде ғана мүмкін деп ойлаймыз. Тіпті, сондай кезде ғана көмек көрсетуге ниет қыламыз. Керек болса, қалтасы қалың кезде де көмек қолын созбай «Маңдай теріммен тапқан дүние-мүлкімде ешкімнің ақысы жоқ» дейтіндер де қоғамда жыртылып-айырылады.  Алайда, тақуа кісілер олай емес, қандай жағдайда, нендей шарттарда өмір сүріп жатса да, соңғы нанымен бөлісіп, мұқтаж жандардың жанынан табылуды өздеріне борыш деп біледі. Қай бір пенденің тақуа болып, тақуаларға уәде етілген сый-сияпатқа ие болғысы келетін болса, таршылықта біреудің қажеттілігі үшін уысынан дүние-мүлкін шығара ма, жоқ па соған қарасын. Таршылықта пейілі тарылып, кеңшілікте кедейді ұмытып кететін адамдар тақуалықтан үміт етпей-ақ қойса болады. Себебі, таршылықта берген адам шырылдап тұрған шыбын жанынан суырып береді. Негізі «беру» дегеніміз – осы. Өкінішке орай, тек қана кең заманда, қалта қалыңдағанда беруге әдеттеніп қалдық. «Мал-мүлкің нисап мөлшеріне толды ма, жоқ па» деп тағы да сырт-пішінге байланған, фиқһи үкімдерге негізделген қағидалардан аса алмай жатырмыз. Әрине, фиқһи үкімдердің шариғатымыздан алатын орны ерекше. Алайда, бұл үкімдер ақыретте құтылып кетудің ең төменгі шегін көрсеткен. Кімде-кім бұл үкімдерді орындамайтын болса мұсылмандығының әлсіздігін білдіреді. Ал, тақуалық бұл үкімдерді артығымен, асыра орындау дегенге саяды. Сол себепті болса керек халық арасында «Пәтуә деген нәрсе бар, алайда, тақуа деген нәрсені де ұмытпау керек» деген қанатты сөз бар. Аяттың жалғасында тақуа адамның келесі сипаттарын баяндап «...(ашу қысқанда өзін ашуландырған адамның сазайын беруге шамасы жете тұрып) ашуын жеңе білгендер һәм адамдарға кешіріммен қарайтындар...» дейді. Демек, тақуа адам айналасындағы кейбір адамдардың қыңыр мінездерінен туындап жатқан, қисық әрекеттеріне соншалықты қадалып, болса да, болмаса да әркімді сынап-мінеп айып тағып жүретін адам емес. Тіпті кейбір қылықтарына көз жұмып, кешіре салуға бейім тұрады. Бұлардың мұндай қасиеттері мен бойларына қалыптастыра алған керемет мінез-құлықтары Алла Тағаланың сүйікті құлдарының қатарына қосылуларына дәнекер болады. Аяттың жалғасында айтылғандай: «Шүбәсіз, Алла (міне, осындай) ізгі жандарды жақсы көреді». Дана Абай да «

Мазлұмға жаның ашып, ішің күйсін,

Қарекет қыл, пайдасы көпке тисін,

Көптің қамын әуелде Тәңірі ойлаған

Мен сүйгенді сүйді деп, Иең сүйсін»,- демеп пе еді?! Адамдардың қателіктерін кешіріп, олар жасаған жағымсыз істеріне көз жұму жүректегі терең махаббаттан, «Ол байғұс білмейді ғой, білсе бұлай жасамайтын еді», «Қайтсін бейшара, енді бұлай жасай қоймас...» деген жасырын сүйіспеншілік тудырған ақтап алу болса керек.

Жоғарыда тақуа адамның да шалыс басатын тұстары мен сүрініп кететін кездері болатындығын сөз еткен едік. Міне, аяттың жалғасы осыны баяндайды: «Сондай-ақ, олар жағымсыз іс істегендерінде немесе күнәға батып, өз-өздеріне зұлымдық жасағандарында, бірден Алланы еске алып, күнәлары үшін кешірім сұрайды...».

«...Күнәларды Алладан басқа кім кешіре алады дейсің?!..» Әлбетте, кез-келген ізгі қасиеттерде ешбір мақұлық Раббысынан аса алмасы анық. Расында да, адамдардың күнәларын Алла Тағаладан басқа кім кешіре алады дейсіз?! Жүздеген, мыңдаған жақсылықтарыңызды көре тұра, бір қателігіңіз үшін құрдымға жіберіп, мойныңызды бұрап жұлып алуға құмбыл пенделер, тақуа бола тұра сүрініп кеткен жеріңізді кеше ала ма? Жоқ, керісінше, «Адамдардың көзінше ғана тақуасынып жүрген бейшара, бетпердең осы жерден сыпырлды-ау...» деген сынды сөздермен ішіп-жеп, ақтап алудың жолын іздемейді. Ең өкініштісі, мұсылмандардың арасында мұндай кәпірлік сипат, мұнафықтық бейне әбден қалыптасып кеткендей. Бірін-бірі аңдып, «қай жерде сүрініп кетер екен», «қай жерден қатесін тауып алып, ел алдында масқаралап жіберсем екен» деген сынды сұмырай ойларды іштеріне бүгіп, сәті келгенде байқатып қалатын, әрі мешіттен қалмайтын мұсылман адамдар бар. Мешітте де тыныш жүрмей, шама-шарқы жеткенше құлшылығын қылып жүрген Құдайдың құлдарына бейнебір өзін бақылаушы, түзетуші сайлап алғандай, таңнан кешке дейін аңдиды да отырады. Мұндай кезде абайлаңыз, сүрініп кетпеңіз. Әсіресе, тақуалық атты әркімге бұйыра бермейтін тәлейді талап етіп жүрген жан болсаңыз, тым болмаса ондай адамдардың арасында өзіңіздің шалт басып, шалынып кеткен жерлерініңізді көрсетпеуге тырысыңыз. Осындай адамдарды көргенде ақиық ақын Мұқағалидың: «Сүрініп кетпе, сүрініп кетсең болғаны,

Дей бергін достым басыңа қырсық орнады.

Адам дегеннің аяқ асты сорлауы

Аңдамай қалып, сүрініп кетсе болғаны»,- дегенін тілге орала береді. Алайда, тақуа адамның да табанының таятынын ескеруіміз керек. Бірақ, қарапайым қатардағы мұсылман мен тақуа жанның айырмасы сол – қателік жасаған кезде дереу Раббысынан кешірім сұрайды.

Жоғарыдағы аяттың жалғасында тақуа жандардың тағы бір сипаттарын баяндайды, әрі ең маңыздысы да осы. «...сондай-ақ, олар біліп тұрып, бір істеген күнәні қайта-қайта істмейді» анда-санда қателік жасап қойса, дереу кешірім сұрайды, бірақ ендігәрі ол қателікке, өзегін өкініш өртімен күйдіріп өткен сол бір күнәға қайтадан ат басын бұрып, аттап баспайды. Демек, тақуа жан да пенде, оның да қатесі бар, алайда, ол қателіктерді біле тұра, қайтадан сол күнәға соқпаумен ерекшеленеді. Баз бір кісілердің: «Ойпырмай несін айтасың, пәленше деген ұстаз бар, түгенше деген шейх бар, өзі өте тақуа, тіпті жүрегіне ешқандай жаман ой кіріп-шықпайды» дегендері тіпті өтірік, жалғанның нақ өзі. Себебі, өзіміз көргендей, білгендей Құран аяттары ондай адамдардың болмайтындығына, жүрегіне титтей де жаман ой кіріп-шықпайтын пенденің болмайтындығына көзімізді жеткізді.

Тақуалыққа қол жеткізумен «жеттім – бітті» дейтін нәрсе емес, тақуалықта тұрақты болып қалған адам ғана нағыз тақуа болмақ. Ендеше, «...Аллаға лайықты түрде тағзым етіп, Оған қарсы келуден сақтаныңдар! Шүбәсіз Алла – Сәмииғ (бәрін естуші), Алиим (бәрін білуші)».